Moodle euskara irakasteko aurrez aurreko ikastaroetan

2014ko udan Moodle euskara irakasteko aurrez aurreko ikastaroetan ikastaroa eman genuen HABEk irakasleen prestakuntzarako burutzen duen planaren barruan.

Hizkuntzen irakaskuntzaren garapenak aldaketa ugari ekarri ditu Helduen Euskalduntzera. Horietako bat ikas-moldearena izan da: aurrez aurrekoa, on-line, autoikaskuntza, b-learning-a... Informaziorako eta Komunikaziorako teknologiek ere (IKTak) badute zer esana aukeratzen den moldean baina ukaezina da gaur egun, aukeratutako moldea edozein dela ere, nahi eta nahi ez hartu behar direla kontuan IKTak eta berauen erabilera hizkuntzen ikaskuntzan.

Euskara helduei irakasteko ikastaroetan gero eta jarduera gehiago egiten dira IKTak erabilita; baina, askotan ez da nahikoa ohiko eskoletan egiten ditugunak IKTen bidez nola egin daitezkeen jakitea, askoz garrantzitsuagoa da bereiztea zer egin dezakegun aurrez aurreko eran eta zer Moodle bezalako baliabide baten bitartez.

Ikastaro honetan ikasgelan lantzen diren alderdietako batzuk ikasgela birtual batean erabili ahal izateko orientabideak eta irizpideak aztertu genituen, gero alderdi horiek Moodle-ren zein tresnaren bitartez lan ditzakegun iradokitzeko.

Hona hemen ikastarorako ezarri genituen helburuak:

• Moodle-ren hainbat baliabide ezagutzea eta erabiltzen ikastea
• Euskara klaseetan garatzen diren ohiko jarduerak Moodle-ren bitartez egiten trebatzea
• B-learning-aren oinarrizko hainbat kontzeptu aztertu eta horien inguruko hausnarketa egitea

Helburu horien lorpenerako ondorengo edukiak aukeratu eta landu genituen:

Prozedura didaktikoak

• Edukiak lantzeko jarduerak
• Entzumena lantzeko jarduerak
• Irakurmena lantzeko jarduerak
• Idazmena lantzeko jarduerak

Baliabide teknologikoak Moodle-n

• Galdetegia modulua
• Ikasgaia modulua
• Glosategia
• Zeregina modulua
• Ebaluazio aurreraturako errubrikak
• Tailerra modulua

Aurrekoetan bezalaxe, Moodle erabiltzen duten edo erabili nahi dutenen esku utzi nahi dugu ikastaroa ondorengo helbideetan:

• Ikastaroa ikusteko jo hona: Moodle euskara irakasteko aurrez aurreko ikastaroetan
• Ikastaroa jeisteko jo hona: Moodle euskara irakasteko aurrez aurreko ikastaroetan

Nola dinamizatu komunikazioa Moodle-n

Nola dinamizatu komunikazioa Moodle-n

2014ko azaroan Nola dinamizatu komunikazioa Moodle-n izeneko ikastaroa eman dugu Udako Euskal Unibertsitatearen urtean zeharreko ikastaroen programaren barruan.

Ikastaroa 25 ordukoa izan da. Aurrez aurreko bi saio izan dira (bina ordukoak) eta gainerako 21 orduak on-line izan dira. Ikastaroan zehar inguru birtualetan komunikazio didaktikoak duen rola eta zeregina landu nahi izan ditugu. Komunikazio birtuala aztertzeko Garrison eta Anderson-en eredua erabili dugu eta ikastaroak izaera erabat praktikoa izan du.

Hona hemen ikastaroaren helburuak:

• Birtualitatean gertatzen den komunikazioaren osagaiak aztertzea

• Ikasgela birtualetan gertatzen den komunikazioaren ezaugarri nagusiak ezagutzea

• Komunikazioaren osagaiak aztertzeko adierazleak ezagutzea

• Parte hartzaileei komunikazio didaktikoa bultzatzeko estrategiak eskaintzea eta praktikan ipintzea

Edukiak:

• Komunikazioa inguru birtualetan: ezaugarriak, funtzioa eta ondorioak

• Komunikazioaren osagai kognitiboa, soziala eta didaktikoa

• Osagaiak definitzeko adierazleak

• Komunikazioa bultzatzeko irakas-estrategiak

Ikastaroa dagoeneko erabili nahi duten guztien esku dago eta CC lizentzia baten pean erabil daiteke.


Nola eskuratu ikastaroa:

• Ikastaroa ikusteko jo hona: Nola dinamizatu komunikazioa Moodle-n
• Ikastaroa jeisteko jo hona: Nola dinamizatu komunikazioa Moodle-n

European Profiling Grid (Europako Konpententzi-matriza)

2013ko urriaren 21 eta 22an izan da Frantziko CIEP zentroan EPG proiektuaren azken mintegia. Mintegiaren helburu nagusia bi urte iraun duen prozesu baten azken emaitza aurkeztea izan da.

Aldez aurretik hainbat mintegi egin dira herrialde askotan eta horien guztien ekarriak jaso eta parte hartzaileei azken produktua erakustea izan da asmoa. Bestalde, tresnaren bertsio digitala ere erakutsi  nahi izan da Europa osoko profesionalen arteko hartu-emana bultzatuta.

Matrizaren helburu nagusia hizkuntza irakasleei, irakasleen formazioan ari direnei eta arduradun akademikoei irakasleen konpententzien berri emango dien tresna bat eskaintzea da, beti ere hizkuntza irakaskuntzaren profesionaltasuna areagotu nahian. Badirudi, EMEB-k hizkuntza ikaskuntza-irakaskuntzan eragin duena eragin nahi duela EPG-k hizkuntza irakaskuntzan.

Hona hemen EPG-ren oinarriak labur azalduta:

"Can do" oinarria

• Irakasleak egiten dakiena hartzen du oinarri eta zereginen garapenean jartzen du indarra.

Deskribatzaileen garapena

• Hainbat deskribatzaile garatuko dira mailaz maila, irakasleek euren burua ebalua dezaten. Hartara, zertan dakiten eta nondik egin dezaketen aurrera jakingo dute.

Autoebaluazio/ebaluazio onarria

• Nork bere burua ebaluatzeko tresna da batez ere; baina, aldi berean, formazion ari direnek eta arduradun akademikoek ere ebaluazioa erabil dezakete irakasle-talde eta erakundearen hobekuntza-planak garatzeko.

Hausnarketa oinarria

• Irakasleari hausnarketarako tresna eskaintzen zaio.

Denontzako estandarrak

• Europa osorako tresna eskaintzen da hasieratik, bai garapenean parte hartu dutenen aniztasunaren aldetik bai erabiltzen diren hizkuntzen aldetik.

Modulukako oinarria

• Matriza moduluka osatuta dago eta beraz erraza da kategoria eta deskribatzaile berriak gehituta, matriza bera garatu eta eguneratzea.

Lau atal nagusi ditu matrizak: formazioa, titulazioa eta eskarmentua, oinarrizko irakaskuntza-gaitasunak,  zeharkako gaitasunak eta profesionaltasuna. Horietako bakoitzak hainbat azpiatal ditu eta azpiatal bakoitza sei mailatan banatzen da. Horiek erabilita oso erraz osa daiteke norberaren profila.

Erabilera-gida ere badu tresnak eta, esan bezala, paperean zein sarean erabil daiteke.

Matriza hainbat hizkuntzatan dago eta oraindik euskaraz ez badago ere 2016rako aurreikusten den bigarren bertsiorako euskara eta beste hizkuntza batzuk kontuan hartzeko proposamena ontzat hartu dute proiektuaren arduradunek.

Ikasturte berria

Hasiera emango diogu laster 2013-2014 ikasturteari eta krisi garaian emango diogu hasiera. Batek baino gehiagok pentsa dezake ez dela une egokiena euskaraz ikasteko edo euskaraz ikasten jarraitzeko eta, hizkuntzak ikastekotan, hobe dela hizkuntza probetxugarri bati ekitea.

Bi ideiok, euskara eta probetxugarria izatea, ez daude askorentzat lotuta. Probetxugarria izatea, errentagarri izatea, ez da erraz neurtzen den zerbait.  Izan ere, zer errentagarritasun du, adibidez, lagunak izatea? Nola neurtzen da, adibidez, pertsona ona izateak dakarren probetxua?

Edozein hizkuntza ikastea da probetxugarria. Ez bakarrik hizkuntza horretan jakiteak eta aritzeak ematen dituen aukerengatik; ikastea bera ere probetxugarria da. Askotan azken emaitza azpimarratzen dugu, ikastea bukatzen denean lortuko dugun horri ematen diogu garrantzia; baina, ez da albo batera uztekoa ikasteak berak dakarren probetxua. Eta uste dut, ez diogula nahikoa balio ematen.

Erabilera ari gara azken urteetan azpimarratzen baina ahaztu egiten zaigu ikastea ere erabiltzea dela. Hala adierazten du, besteak beste, Europako Erreferentzia Markoak, “Hizkuntzaren erabilerak, ikaskuntza ere barne hartzen du, … pertsonen jarduerak hartzen ditu bere baitan.” Eta hala erakusten du euskaltegietako eguneroko errealitateak. Gure ikasleek erabili egiten dute hizkuntza, eta nola erabili gainera! Aztertu, zatitu, batetik eta bestetik begiratu, atzekoz aurrera ipini… benetako erabilera gertatzen da euskaltegian. Eta asmo bakarrarekin, jakina, euskaraz komunikatzeko gai izatea. Pausoka, askotan nahastu eta lotsa sentituz, askotan arazoei aurre eginez, baina beti aurrera eginez.

Askorentzat, eta arrazoi askorengatik, euskaltegia da euskara erabiltzeko gune bakarra. Garbi azaldu beharko genuke euskaltegietara etortzen direnak ez direla etortzen egunen batean erabiltzaile izateko prestatzera. Euskaltegi batera etortzen dena, lehenengo egunetik da erabiltzailea eta erabilera hori areagotzeko aukerak eta bitartekoak eskaintzen dizkiogu eten gabe euskaltegian.

Hor dago euskaltegien zeregin nagusia, askotan isilean geratzen dena, askotan gehiegi baloratzen ez dena eta askotan geuri ere ahaztu egiten zaiguna: askorentzat erabiltzeko lehen gunea gara eta, tamalez, askotan bakarra. Gune horretan geratzen denak markatuko du sarri aurrerantzean nolako erabiltzaileak izango ditugun. Lehen esperientzia horiek utzitako gozoak euskaldun asko sortu ditu; baina gaziak eta mingotsak ere izan dira tarteka. Horretan hobetu behar dugu euskaltegietan: inguru egokiak sortu behar ditugu, erabiltzailea gustura sentitzeko moduko inguruak, erabiltzen jarraitzeko gogoa sortuko dutenak, gero eta erabilera-esparru zabalagoak sortuko dituztenak, gero eta erabiltzaile gehiago inplikatuko dituztenak…

Horretan ari gara aspalditik eta oraindik zer hobetu asko badugu ere, ez dugu uste lan makala egin dugunik. Oraingo ikasturte honetan ere lan hori hartuko dugu gure gain. Askoren laguntzarekin eta arazo askori aurre eginda. Baina, gurera hurbiltzen diren guztiei gure onena eskainiko diegu euskara erabiltzen gustura senti daitezen.

Primeran?

Erabateko harriduraz ikusi dut egunotan HABEk eta Elhuyar Fundazioak elkarlanean sortutako Primeran! materialaren aurkezpena. Euskara ikasteko metodo berria da Primeran!. A1 mailarako diseinatuta omen dago eta testuinguru presentzialetan erabiltzekoa da, taldean eta irakaslearen gidaritzapean.

Diotenez,  materiala sortzean eta antolatzean, kontuan izan dira HABEren Helduen Euskalduntzerako Oinarrizko Kurrikulua eta Europako Erreferentzia Markoa, hain zuzen ere, A1 mailari dagozkion definizio eta edukiak.

Harrigarria egin zaidala diot zeren une honetan, HABEk berak Erreferentzia Markoaren behin betiko itzulpena egin eta argitaratu zuenetik zortzi urte pasatu direnean, oraindik orain ez dagoelako dokumentu horren inongo egokitzapenik eginda helduen euskalduntzean. Harrigarria diot lotsagarria ez esateagatik.

Ba omen dago HABEko teknikariek egin eta erabili duten barne-dokumentua, kajoiren batean gordea eta akaso inoiz ezagutuko duguna, baina une honetan ez dago ezer publiko, ezta ofizial ere. Horregatik-edo esan genezake A1 maila ez dela existitzen helduen euskalduntzean baina bai existentziarik ez duen hori lantzeko ikas-materialak. Bitxia, benetan.

Zein den arazoa? Bada, helduen euskalduntzean erabateko garrantzia izan behar zuen europar dokumentu batek ez duela inongo eraginik izan urte hauetan guztietan, izan zezakeen aldaketa eta hobekuntzarako potentzialitatea bertan behera utzita.

Materialei dagokienez, aitortu behar dugu ez ditugula behar bezala ezagutzen eta horregatik ezin kontu handirik esan. Hala ere, bada kontu bat lehen begiratu batean ere harritu egin gaituena: liburua oso-osorik dago euskaraz.

Horren arrazoia omen da ikasgelan eta irakaslearen gidaritzapean erabiltzekoa denez, jarduera guztien kontsignak euskaraz idaztea onetsi dutela. Ez dago autoikaskuntzarako diseinatuta eta hortik omen dator aukera hori. Ados egon gaitezke ala ez, baina egileek hartu duten erabakia da eta kitto. Edonola ere, liburuan barrena badira tarteka-tarteka autoebaluaziorako materialak eta horiek ere euskaraz daude. Hortik galdera: ikasleak gai izango dira ikasitakoaren eta ikasi beharrekoaren gaineko hausnarketa egiteko ulertzen ez dituzten argibideen bidez?

Antzeko zerbait gertatzen da Primeran!-ek dakarren ikaslearen portfolioarekin. Txalogarria da portfolioaren erabilera bultzatzeko egindako saiakera baina zaila izango zaio ikasleari berez zaila den lan bat ikasi beharreko hizkuntzan egitea.

A1 eta A2 mailetarako egokitzapenek urteetako atzerapena daramaten bitartean, orain, antza denez, presaka aritu beharra zegoen. Ematen duenez, presaka egin dira gauzak, erabakien ondorioez gehiegi hausnartu gabe, egin egin behar zirelako. Eta askotan bezala, arrisku handia dago asmo onek emaitza eskasak emateko. Izan ere, oso litekeena da ikas-material horien diseinurako hartutako erabakiek gerora onartuko den Europako Markoaren egokitzapena baldintzatzea eta bide horretatik gehiegitan pasatu da dagoeneko helduen euskalduntzea. Ez ote dugu berriz ere gurdia idien aurretik jarri?

Euskara ikasi XXI. mendean

Otsailaren 14an AEKk Gasteizen bildu gintuen hainbat lagun Euskara ikasi XXI. mendean izeneko jardunaldien programaren barruan. Bertan aukera izan nuen Josu Perales, Ainhoa Ezeiza eta Maite Goñirekin eztabaidan aritzeko, Benito Fiz moderatzaile genuela. 

Mahai-inguru formatua izan zuen ekitaldiak eta gai nagusia gaur egun hizkuntzen eta bereziki euskararen ikas-irakaskuntza norantz doan jorratzea izan zen. Horretarako, hainbat azter-puntu planteatu zizkigun Benito Fizek:

• Zein izan dira azken urte hauetan irakaskuntzako aldaketa metodologiko nagusiak?

• Aldaketa edo berrikuntza horiek euskararen irakaskuntzan izan ote dute isla?

• Zeri erreparatu behar genioke bereziki irakasleok gure irakas-moldea gauzatzeko unean?

• Zein gomendio emango genieke euskara XXI. mendean ikasi edo irakatsi behar dutenei?

Egia esan, gai sakonak horren denbora-tarte txikian jorratzeko baina, hala ere, han bildu ginenok saiatu ginen hausnarketa eta gogoeta egiten. Nere aldetik, han esandakoak ekarri nahi izan ditut hona.


Azken bolada honetan zenbait kontzeptu ari gara entzuten etengabe irakaskuntzaren munduan, halako berrikuntza-aro batean gaudela pentsatzera eraman gaitzaketenak: ikasleen konpetentziak areagotu beharra, proiektuetan oinarritutako irakaskuntzaren mesedeak, ikaskuntza ez-formala, PLE edo ikasteko ingurune pertsonalak, ikasgela birtualak, MOOC-ak edo on-line eskaintzen diren ikastaro ireki eta masiboak, sare sozialen eragina ikas-prozesuetan, e-portfolioak...

Ekarpenak eta kontzeptu berriak asko dira, baina kontraesankorra izan badaiteke ere, nik ez dut aldaketa handirik sumatzen gaur egungo irakaskuntzan, ezta hizkuntzak ikasteko dugun ustezko aukera-aniztasun ikaragarrian ere. Baliabideak izugarri handitu dira, multimedia biltegiak ere bai, era guztietako ikas-materialak ditugu eskura, metodoak ere nahi beste...

Baina, salbuespenak salbuespen, azken urte hauetan ikasgela barruko errealitatean ezer gutxi aldatu dela uste dut. Alde batetik, ikaslea oraindik ere agente pasiboa da, zain dagoena irakasleak zer eta noiz irakatsiko. Bestetik, eduki eta ezagutza kontzeptualen inguruan egituratutako irakas-moldea dugu orain ere nagusi.


Horri, jakina, gaineratu behar zaio azken orduko berrikuntza askoren ikuspuntu didaktikoak zeharo zaharkituak direla, kasu askotan teknologiak, nahita ere, ezin mozorrotu ditzakeen planteamendu tradizionalak. Direlako MOOC horietako asko dira (agian ez guztiak) esaten ari naizenaren adibide argia: on-line ikastaroak dira, doakoak eta ezagutza partekatzea helburu dutenak baina goitik eta behera edukietan oinarritu eta egituratzen direnak. Foro bat izaten dute, bai, zalantza eta galde-erantzunetarako. Finean, garai bateko klase magistralen oso antzekoak.

Helduen euskalduntzeaz ari garela, antzeko zerbait gertatzen ari ote den irudipena dut. Gramatika-edukiei tinko helduta gaude, nahiz paradoxikoki ahozkotasunari eta erabilerari garrantzia handia ematen diogun. Atzean geratu zaizkigu ikaslearen autonomia, ikas-estrategiak, hizkuntzaren gaineko ikuspuntu diskurtsiboa... Jo eta ke erabili genituen kontzeptu horiek orain urte batzuk baina neuk behintzat, ez ditut geure eguneroko jardueran txertatuta ikusten. Garai bateko modak izan ziren, antza.


Izan ere, duela 15 bat urte edo, Helduen Euskalduntzearen Oinarrizko Kurrikulua (HEOK) euskaltegietan indarrean jarri behar izan genuen garaian, halako berrikuntza-aroa bizi izan genuen euskaltegietan ari ginen guztiok. Zer geratzen da saiakera hartatik? Zertan aldatu ziren benetan gure egokitzapen kurrikularrak? Zer isla izan zuen gure ikasgeletan?

Handik urte batzuetara HABEk berak itzuli zuen Europako Erreferentzia Markoa. Inork esango al lidake zein ote den dokumentu horrek helduen euskalduntzean izan duen garrantzia edo eragina, non topa genezakeen horren aztarnarik? Egia da HABEk berak aspaldi agindu zuela Markoaren egokitzapena eta oraindik ez dugula horren berri izan; baina HABE gorabehera, euskaltegietan egin ote dugu horren egokitzapenik edo horretarako ahaleginik, bederen?

Beti izan naiz aholku-emale eskasa baina badira hiru alderdi ikasgela barruko dinamikan txertatu eta emaitza ona izan dezaketenak.

• Esan bezala, euskara ikasteko materialak, tresnak eta baliabideak ikaragarri ugaritu dira baina gure ikasleek ba ote dakite horiekin zer egin, nola atera probetxua? Ikasgelan prestatzen al ditugu sarean guztion esku dauden materialak modu autonomoan erabil ditzaten? Alderdi benetan garrantzitsua da hau.

• Edozein hizkuntza ikastea prozesu luze eta zaila da. Ikasleak erronka horri aurre egingo badio, ikasten jarraitzeko motibazioa beharko du. Horrelako denbora luzean zehar gertatzen den prozesua arrakastatsua izateko, ikasleak derrigor ikusi behar du ikasten ari dela eta aurrera doala. Horretarako, ikasi bitarteko datuak jasotzea (egindako idazlanak, irakurritako artikuluak edo liburuak, bere ahozko jardunaren grabazioak...) oso eraginkorra izan daiteke, horien gaineko hausnarketa bideratzeko eta denboran zehar zer ikasi den eta zertan hobetu den begi bistan izateko. Azken batean, nork bere ikas-prozesuaren ibilbidea datu errealetan jasotzeak hainbat abantaila izan ditzake. Alde batetik, ikasitakoaren gaineko hausnarketa eta oraindik ere ikasi beharrekoari buruzko planifikazioa bultza daitezke, eta bestetik, aurrera ez goazen sentsazioa dugunean benetako datuak erabiltzea onuragarria izan daiteke. Jakina, portfolioaz ari naiz eta ziur naiz ikaslea sortzera animatzea eta horretarako laguntza ematea oso jardunbide eraginkorra izan daitekeela epe ertain bati begira.

• Gaur egun dena dago sarean esaten dute askok eta egia bada ere, egia handiagoa da gaur egun dena egiten dela sarean. Euskara ikastea euskara erabiltzea da eta euskara erabiltzea euskara ikastea. Sarea euskaraz erabiltzeko aukera dugu gaur egun, alderdi soziala euskaraz garatzekoa. Horra hor, euskara erabiltzeko eta, beraz, ikasteko bitarteko ahaltsuenetakoa.

Erantzun gabe utzi ditut hainbat galdera. Berez naizen baino ezkorragoa agertzea zen arriskua. Ekidin dudala uste dut, han urrun argi zuri txiki bat ikusten dudala iruditzen baitzait tarteka.

On-line formaziorako plataformen erabileraren azterketa

Irakurri berri dugu Edutec aldizkarian Análisis DAFO de la utilidad de las plataformas de formación online para el entrenamiento en competencias de estudiantes universitarios artikulua. Bertan Raimundo Castaño, Cristina Jenaro eta Noelia Flores-ek Salamancako Universidad Pontificia-n ikasten ari diren 64 lagunen galdetegiak aztertzen dira IKT-en bidezko irakaskuntzaren abantailak, desabantailak, zailtasunak eta aukerak ezagutu nahian.

Lanean ez dira agertzen ikasle horiek IKT-en bidez jasotako formazioaren ezaugarriak eta, beraz, zaila da azterketaren emaitzak beren kontestuan kokatzea. Hala ere, emaitzak deigarriak dira eta lanaren egileek eztabaidarako planteatzen dituzten puntuak, berriz, oso esanguratsuak.

Sorta bati ekin nahi diogu aipatutako artikuluaren inguruan egingo ditugun ekarpen hauekin. Lehen atala izango da hau eta ondoren etorriko dira beste hainbat. Horietan arazoa erakusten saiatuko gara eta baita atal bakoitzari balizko erantzuna ematen bai.

Lanaren emaitzak hiru kategoriatan banatu dira azterketarako: informazioa, ikaskuntza eta elkarreragina eta horietako bakoitzean aztertu dira abantailak, desabantailak, zailtasunak eta aukerak.

Desabantailen atalari dagokionez, emandako erantzunetan argi ikusten da ikasleek elkarreragin birtualerako muga handiak ikusten dituztela eta harrigarria da El profesor no te conoce erantzuna. Birtualitatean (on line ereduetan) sortzen den elkarreragina oso gai korapilatsua da eta aztertzeko era sinpleenetako bat eremu presentzialetan sortzen denarekin alderatzea da.

Ikaskuntza esanguratsuari dagokionez, adierazgarria da oso ikasleek azalpenak ematen dituen figura bat eskatzea eta formazio presentziala osoagotzat hartzea. Baita ikasle eta irakasleen arteko harreman eza ere, gainontzeko ikasleen iritzietatik ikasteko aukera erreibindikatuz. Taldekako lanik ez izatea ere desabaintailetan txertatzen dute eta irakaslearekiko harreman zuzena galtzea ere bai.

Inforrmazioaren trataeraren atalean koherentzia-falta somatzen dute ikasleek gaiak interneten ipintzean.

Zailtasunen artean, berriz, elkarreraginerako bitartekoak aipatzen dira eta hemen ere irakasleekiko harreman zuzena agertzen da zailtasun gisa.

Ondorengo puntuok ekartzen ditu lanak aurrerantzean landu beharreko aztergai gisa.

• Eztabaidarako atalean, autoreek goraipatu egiten dute on-line formazioan irakasleak izan behar duela prozesuaren kontrola, eta formazioak hurbila, parte hartzailea eta inplikatiboa izan behar duela. 

• Norberaren ikaskuntza-prozesua kudeatzeko gaitasunak izatea ezinbestekotzat jotzen da lan honetan.

• On-line formatuan eskaintzen den informazioaren kalitatea ere zalantzan jartzen du, bai irakasleen gaitasun eskasagatik, bai irakaskuntza eta teknologiaren dikotomian azken honen alde egiteagatik.

• Blended learning-aren erreibindikazioa egiten da argi eta garbi harreman zuzenetarako zailtasuna gainditzeko bide gisa.

CASTAÑO, R.; JENARO, C. &  FLORES, N. (2012). Análisis DAFO de la utilidad de las
plataformas de formación online para el entrenamiento en competencias de estudiantes
universitarios.EDUTEC, Revista Electrónica de Tecnología Educativa, 42. 13/01/11-n jasoa hemen:
http://edutec.rediris.es/Revelec2/Revelec42/analisis_DAFO_utilidad_plataformas_formacio
n_online_competencias.html